[Το κείμενο αυτό προσφέρει δύο σύντομες “θεατρικές κριτικές” για τις παραστάσεις Η επίσκεψη της Γηραιάς Κυρίας στο Θέατρο Οδού Κεφαλληνίας και Βάκχες στο θέατρο Πορεία, συνδέοντάς τες με έναν κάποιο αναστοχασμό πάνω στην πρόσφατη (και ήπια συνεχιζόμενη) κοινωνική αναταραχή. Μιλώντας το κείμενο για τόσο πολλά ταυτόχρονα, είναι πιθανόν βέβαια να μη μιλά και για τίποτα συγκεκριμένα.]
Πριν λίγες βδομάδες παρακολούθησα για δεύτερη φορά την “Επίσκεψη της Γηραιάς Κυρίας” του Φρίντριχ Ντίρενματ, με την πρώτη να είναι στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδας εννέα χρόνια πριν. Από εκείνη την παράσταση του ΚΘΒΕ είχαν διασωθεί μέσα μου η διανοητική εκτίμηση για την υπόθεση του έργου και η λάμψη της μεγάλης παραγωγής: όλα είχαν ακολουθηθεί κατά γράμμα, οι σαράντα ρόλοι είχαν από έναν/μία ηθοποιό να τους παίξει, ο σπάταλος πλούτος της Κυρίας, η σκοτεινή πόλη του Γκίλεν και το δάσος του είχαν αποδοθεί ρεαλιστικά στις εναλλαγές τους με ποικίλα, μεγαλόπρεπα σκηνικά και κοστούμια.
Αυτή τη φορά όμως κατάλαβα περί τίνος πρόκειται, για ποιο λόγο η υπέrγηρη και πάμπλουτη Κλαίρη Ζαχανασιάν επιστρέφει στη γενέθλια πόλη της, για να εκδικηθεί τους/τις κατοικους του διαβρώνοντάς τους, ποια είναι η συνθήκη που της επιτρέπει να το επιτύχει. [Από την υπόθεση του έργου θα δώσω τόσα, όσα επιτρέπουν στον/την αναγνώστη/τρια που ενδιαφέρεται για αυτό να πάρει μια ιδέα, χωρίς να χάσει όλες τις εκπλήξεις που του επιφυλάσσει το κείμενο.]
Δεκατίες πριν η νεαρή Κλαίρη θα εκδιωχθεί ντροπιασμένη από το Γκίλεν και προδομένη από τον μεγάλο της εφηβικό έρωτα Ιλ. Γίνεται πόρνη και ευτυχής υπολογισμός την οδηγεί στην αγκαλιά του πολυεκατομμυριούχου Ζαχανασιάν, η ίδια κατακτά τον κόσμο ενώ το Γκίλεν βουλιάζει στην οικονομική παρακμή και την εξαθλίωση. Η Κλαίρη επιστρέφει χρόνια αργότερα, γηραιά και ζάπλουτη πλέον, με την υπόσχεση ότι θα σώσει την πόλη από την καταστροφή επιχορηγώντας την γενναία (κρύβοντας βέβαια πόσο έχει συμβάλει η ίδια στην παρακμή της), ζητά όμως για αντάλλαγμα τη ζωή του κάτοικου που την έβλαψε περισσότερο. Οι κάτοικοι της πόλης αρχικά αρνούνται με αποστροφή τα χρήματα, η Κλαίρη εγκαθίσταται στο Γκίλεν, προλαβαίνοντας να χωρίσει και να παντρευτεί δύο φορές (έναν ερασιτέχνη ψαρά, ένα ροκ σταρ και ένα νομπελίστα), ενώ οι κάτοικοι αρχίζουν να ζουν τη μεγάλη ζωή με δανεικά, ελπίζοντας ότι η Γηραιά Κυρία θα τους χαρίσει τελικά τόσο τα χρήματά της όσο και τη ζωή του συμπολίτη τους. Η όρεξη για εκδίκηση της Κλαίρης παραμένει αναλλοίωτη μέχρι τέλους, οπότε η καταχρεωμένη, τρυφηλή πόλη δεν έχει άλλη επιλογή από το να εκδώσει μια καταδίκη σε θάνατο, κλείνοντας δραματικά και απαισιόδοξα την αυλαία του έργου.
Η “Επίσκεψη της Γηραιάς Κυρίας”μιλά για τη διάβρωση από το χρήμα και την εξουσία, τη βία των μικροαστών, την αναισθησία του καταναλωτισμού: παρά τα πενήντα του χρόνια, συνεχίζει για το γούστο μου να είναι ένα εξαιρετικά σύγχρονο έργο. Η Μπέτυ Αρβανίτη ερμηνεύει πειστικότατα την ακόρεστη για εκδίκηση και βιτριολικά ειρωνική Κλαίρη, φορώντας κοστούμια και μακιγιάζ που την παρουσιάζουν ως μισοανθρώπινο, καταστροφικό cyborg με τεχνητά πόδια και χέρια (ειδικά η μακιγιέζ έκανε θαύματα, φτιάχνοντας για την κα. Αρβανίτη ένα πρόσωπο - εφιάλτη της πλαστικής χειρουργικής). Ο Ιλ του Γιάννη Φέρτη εκφέρει το λόγο του με ήρεμη στιβαρότητα και αναπτύσσεται φυσικά, από την αλαζονική ησυχία του νοικοκυραίου μπακάλη στην τραγική συνείδηση του θύτη – θύματος. Όλοι/ες βέβαια οι υπόλοιποι ηθοποιοί υπήρξαν πολύ καλοί/ες, δείχνοντας μάλιστα και την υποκριτική δεινότητα να εναλλάσσονται ανάμεσα σε δύο ή και παραπάνω ρόλους, από τη μεριά μου ξεχώρισα όμως τον μεταλλικά ψυχρό δικαστή – Μπάτλερ, τους τυφλούς και άφυλους Κόμπι και Λόμπι, όπως και το Δάσκαλο του Γκίλεν (δεν προμηθεύτηκα το πρόγραμμα και το διαδίκτυο δε στάθηκε βοηθητικό στο να βρω τη σύνδεση ονομάτων και συγκεκριμένων ρόλων, αν κάποιος/α τη γνωρίζει ας κάνει τον κόπο να τη σημειώσει στα σχόλια). Πολύ ενδιαφέροντα τα μουσικά και χορωδιακά μέρη της παράστασης, ενώ τα τελείως αφαιρετικά σκηνικά, παρόλο που ξενίζουν στην αρχή, αποδεικνύονται λειτουργικότατα.
Το τελευταίο που θα υπεράσπιζα για τον εαυτό μου είναι ότι γνωρίζω από θέατρο, ή έστω ότι έχω δει πολλές παραστάσεις. Με αυτά ως δεδομένα, θα τολμήσω να πω ότι η Επίσκεψη της Γηραιάς Κυρίας είναι μία από τις καλύτερες παραστάσεις που έχω δει τα τελευταία δύο χρόνια στην Αθήνα και ότι αξίζει πραγματικά να τη δείτε κι εσείς.
[Η Επίσκεψη της Γηραιάς Κυρίας, Θέατρο Οδού Κεφαλληνίας - Κεφαλληνίας 16 - Κυψέλη, Τηλ: 210 8838727, Ημέρες και Ώρες Παραστάσεων: Τετάρτη 8 μ.μ. (λαϊκή), Πέμπτη – Παρασκευή - Σάββατο 9 μ.μ., Κυριακή 8 μ.μ.Μετάφραση: Γιώργος Δεπάστας, Σκηνοθεσία: Στάθης Λιβαθινός, Σκηνικά/ Κοστούμια: Ελένη Μανωλοπούλου, Μουσική/ Ήχος: Θοδωρής Αμπαζής, Φωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου, Βοηθοί Σκηνοθέτη: Ελένη Καλαρά & Ναταλία Κάτσου,
Παίζουν: Μπέτυ Αρβανίτη, Γιάννης Φέρτης, Κώστας Γαλανάκης, Νίκος Αλεξίου, Μπάμπης Σαρηγιαννίδης, Βασίλης Καραμπούλας, Τζίνη Παπαδοπούλου, Παναγιώτης Παναγόπουλος, Θανάσης Δήμου, Ελένη Ουζουνίδου, Ηλίας Κουνέλας, Άκις Λυρής]
Από την άλλη μεριά, τις Βάκχες του Ευριπίδη ήταν η πρώτη φορά που τις παρακολουθούσα στο θέατρο (οι φιλολογικές μου σπουδές και τα γούστα μου με είχαν φέρει βέβαια σε επαφή πολλές φορές με το κείμενο). Όντας μαζί με τη Μήδεια οι δύο αγαπημένες μου τραγωδίες, ανυπομονούσα πραγματικά να δω την παράσταση, έφυγα όμως από αυτή με πολύ ανάμικτα συναισθήματα. Θα εξηγήσω σύντομα γιατί.
Πρώτα όμως δύο λόγια για την υπόθεση. Την εποχή που απλώνεται η λατρεία του Διόνυσου στην Ελλάδα, η πόλη της Θήβας του αντιστέκεται, με τις κόρες του βασιλιά Κάδμου να αρνούνται τη λατρεία του. Ο θεός τους εμπνέει τη μανία του, μετατρέποντάς τες σε Μαινάδες, οι οποίες μαζί με άλλες Θηβαίες ανεβαίνουν στον Κιθαιρώνα για να τον λατρέψουν οργιαστικά (από αυτό το σημείο αρχίζει το έργο του Ευριπίδη). Ο βασιλιάς Πενθέας εξοργίζεται με την τρέλα που απλώνεται στην πόλη (μεταφέροντας καταχρηστικά στην αρχαιότητα δικούς μας όρους, μας θυμίζει ορθολογιστή στα επιχειρήματά του) και είναι έτοιμος να απαγορεύσει τη λατρεία του Διονύσου, προπηλακίζοντας μάλιστα το μάντη Τειρεσία και τον παππού του Κάδμο, όταν μαθαίνει ότι θα ανέβουν και αυτοί στο βουνό για να λατρέψουν το Βάκχο. Εμφανίζεται στο παλάτι ο θεός Διόνυσος με μορφή ανθρώπου, στην αρχή συλλαμβάνεται από τον Πενθέα, ο θεός προκαλεί όμως σεισμό και απελευθερώνεται, πείθοντας στη συνέχεια τον Πενθέα να μεταμφιεστεί σε γυναίκα Βάκχη, για να κατασκοπεύσει τις Θηβαίες γυναίκες. Αφού ανεβούν μαζί στον Κιθαιρώνα, ο Πενθέας δολοφονείται και διαμελίζεται από τις Βάκχες μετά από εντολή του Διονύσου, ενώ στην τελευταία σκηνή της τραγωδίας εμφανίζεται η μητέρα του Πενθέα Αγαύη κρατώντας ως τρόπαιο το κομμένο κεφάλι του γιου της, περήφανη που κατάφερε να σκοτώσει με τα χέρια της ένα λιονταράκι. Όταν συνέρχεται καταρρέει και ο Διόνυσος εξηγεί σε αυτήν και τον Κάδμο ότι οι Θηβαίοι τιμωρήθηκαν σκληρά για την ασέβειά τους απέναντί του.
Οι Βάκχες της Renate Jett σίγουρα δεν είναι ένα συμβατικό ανέβασμα τραγωδίας, κρίνοντας και μόνο από τα εξωτερικά του χαρακτηριστικά: γίνεται σε κλειστό χώρο, με δύο ηθοποιούς του θιάσου να μην γνωρίζουν ελληνικά (Blaine Reininger – Διόνυσος α', Jurgen Stossinger – Τειρεσίας), με μόλις τριμελή χορό Βακχών και σχεδόν χωρίς καθόλου σκηνικά. Επιπλέον, η εκφορά του λόγου θυμίζει αστικό δράμα, χαμηλόφωνη και ήπια, τα κοστούμια είναι σύγχρονα, η μουσική των χορικών παραπέμπει στη χορευτική κουλτούρα των δύο προηγούμενων δεκαετιών (ένα trance κομμάτι που χορεύεται αντιστοίχως και η γνωστή επιτυχία Girls just want to have fun -σημειωτέον ότι οι Βάκχες είναι ντυμένες σαν clubbers).
Όλα αυτά θα μπορούσαν να λειτουργήσουν πολύ θετικά, με τη λογική του μεταμοντέρνου pastiche: αποσταθεροποιώντας το κεντρικό νόημα, αναμιγνύοντας ετερόκλητα στοιχεία σε ένα σύνολο που θα προκαλέσει και θα κινητοποιήσει το/τη θεατή. Ελπίζω να μην αδικώ την παράσταση, αλλά από τη μεριά μου τη συγκεκριμένη ανάμιξη τη βίωσα ως πολτό.
Εξηγούμαι. Το πρόβλημα δεν είναι με κανένα στοιχείο της παράστασης ξεχωριστά. Βρήκα πρωτότυπο τον παχουλό, λέτσο Διόνυσο β' του Νίκου Ελευθεριάδη με την αμφίφυλη εκφορά λόγου, ήταν χαριτωμένη η προσωπική εισαγωγή με τη μελόντικα του Blaine Reininger, μου άρεσε το κάπως συμβατικότερο, συγκινητικό παίξιμο της Αγαύης (Ναταλία Καποδίστρια) και του Κάδμου (Γιάννη Μωρογιάννη), ήταν πολύ ενδιαφέρων ο ήπιος, σχεδόν μικροαστός Πενθέας του Δημήτρη Τάρλοου και ο ακόμη ηπιότερος Άγγελος του Απόστολου Πελεκάνου. Ο Τειρεσίας του Jurgen Stossinger με την πολύ (και μάλλον επιτηδευμένα) κακή προφορά των ελληνικών ήταν σχεδόν ακατανόητος κάποιες φορές, αλλά μπορεί να στόχευε στην κριτική αποστασιοποίηση του/της θεατή, ο μουρμουριστός Χορός των clubber Βακχών πιθανόν να όδευε προς την ίδια κατεύθυνση. Μου στάθηκε όμως αδύνατο να συνδέσω αυτά τα στοιχεία μεταξύ τους ή έστω μέσα από το παραξένεμά μου να δω με κάπως νέα οπτική την τραγωδία.
Κατανάλωσα παθητικά ένα δυσνόητο θέαμα, άκουσα την εξαιρετική μετάφραση του Χειμωνά, ήπια τελικά με το φίλο μου το Γιώργο μια μπίρα στο Τηνιακό της Αλεξάνδρας, όπου πιάσαμε τα γκομενικά μας και τα πρόσφατα επεισόδια, γκρινιάζοντας παρεμπιπτόντως για την παράσταση. Δέχομαι πως πιθανόν να είμαι πολύ συμβατικός στα γούστα μου περιμένοντας από μια παράσταση να μου βγάλει νόημα, για να με κινητοποιήσει και να με αγγίξει, αν όμως μου μοιάζετε, αυτές οι Βάκχες δεν είναι για εσάς. Αν πάλι δε μου μοιάζετε, σίγουρα είναι κάτι πρωτότυπο και ενδιαφέρον να παρακολουθήσετε.
[Θέατρο Πορεία, Βάκχες του Ευριπίδη, Τρικόρφων 3-5 και 3ης Σεπτεμβρίου 69, Πλ. Βικτωρίας, 2108210991, Παραστάσεις Απόγευματινή: Κυρ. 7.30 μ.μ. Βραδινές.: Πέμ., Παρ., Σάβ. 9.15 μ.μ., Εισιτήρια: € 22 (Παρ., Σάβ., Κυρ.), € 20 (Πέμ.), φοιτ.: € 15. Διάρκεια: 120'.Μετάφραση: Γιώργος Χειμωνάς, Σκηνοθεσία - Σκηνικά: Renate Jett, Δραματουργική επεξεργασία: Miron Hakenbeck, Εκτέλεση σκηνικού - κοστούμια: Philine Rinnert, Μουσική: Sylvain Jacques, Σχεδιασμός φωτισμών: Felice Ross, Αυθεντική κίνηση (Authentic Μovement): Madeleine Lissy,
Διόνυσος: Blaine Reininger - Νίκος Ελευθεριάδης, Χορός Βακχών: Ιωάννα Κανελλοπούλου, Εύα Κεχαγιά, Ελίτα Κουνάδη, Τειρεσίας: Jürgen Stössinger, Κάδμος: Γιώργος Μωρόγιαννης, Πενθέας: Δημήτρης Τάρλοου, Δούλος – Άγγελος - Άλλος Άγγελος: Απόστολος Πελεκάνος, Αγαύη: Ναταλία Καποδίστρια]
Επίλογος για τα καθ' ημάς: Αν είχαν κάτι ενδιαφέρον γενικότερα οι δύο παραστάσεις για εμένα, ήταν στο πώς έμπλεξαν οι υποθέσεις τους με την έξω ζωή μου. Τις προηγούμενες δύο εβδομάδες περιπλανήθηκα στο κέντρο μιας πόλης σε αναταραχή, που πότε φώναζε, πότε έβραζε, πότε ναρκώνονταν και πότε λαμποκοπούσε καιόμενη. Η Κλαίρη Ζαχανασιάν και ο Διόνυσος μου έδειξαν με τον τρόπο τους και αναφέρομενος/η σε πολύ διαφορετικές συγκυρίες πόσο εύθραυστες είναι οι ισορροπίες που αγαπάμε να κρυβόμαστε πάνω τους, πόση βία και ανορθολογισμός φωλιάζουν πίσω από από τα γλυκερά χαμόγελά μας. Τσουλώντας στην αναπηρική της πολυθρόνα η Κλαίρη φωνάζει “αυτός ο κόσμος με έκανε πόρνη, θα τον κάνω και εγώ μπουρδέλο”, χαμογελαστός ο Διόνυσος θυμίζει στην παιδοκτόνα Αγαύη ότι οι θεοί είναι όντα σκληρά, και δε μπορείς να αψηφάς τη μέθη και την τρέλα, χωρίς στο τέλος να τιμωρηθείς.
Ένα τελευταίο σχόλιο πάνω στην κοινωνική αναταραχή και την τυφλή βία λοιπόν, κλείνοντας μάλλον αυτόν τον κύκλο γκεστ εμφανίσεων στο μπλογκ. Επέλεξα κατά τη διάρκεια των επεισοδίων να υπερασπίσω μία ψύχραιμη, πολιτική θέση που επέμενε στην ανάγκη για ορθολογισμό, σε διαμαρτυρίες στοχευμένες που δε θα παρεξέκλιναν από ένα σαφές περιεχόμενο - την καταγγελία της αστυνομικής βίας και της απουσίας του κράτους δικαίου. Τώρα που ξανακοιτάζω τα κείμενα αυτά, τους λείπει ένα πολύ σημαντικό στοιχείο, η αναγνώριση των πραγματικών ανθρώπων, όπως και της συνεχούς βίας που τους ασκείται (σε αυτό το σημείο, πολύ καλά μου τα 'λεγε ο αναρχικός φίλος Θανάσης στα σχόλια ενός προηγούμενου ποστ). Παραλλάσσοντας τα λόγια της Κλαίρης, αν αυτός ο κόσμος σε έκανε πόρνη, δεν έχεις άλλη επιθυμία από το να τον κάνεις με τη σειρά σου μπουρδέλο, συχνά οι διανοούμενοι το ξεχνάμε αυτό, τσουλώντας με τη ριζοσπαστική πολυθρόνα γραφείου μας προς συνελεύσεις και πορείες.
Ας μην παρανοηθώ, δε λέω ότι η φτώχεια και η καταπίεση δικαιολογούν τα πάντα και σε καμία περίπτωση δε μιλώ για τους ανθρώπους που είναι οργανωμένοι πολιτικά ακόμη και στην πιο βίαιη αναρχική συνέλευση (από αυτούς απαιτώ ορθολογισμό, εφόσον ή παρόλο που επικαλούνται ουτοπίες). Υπάρχουν όμως κάποια δαιμονικά που φανερώθηκαν την αμέσως προηγούμενη περίοδο και δε μπορούμε πια να κάνουμε πώς δεν τα βλέπουμε (ή απλώς να τα ερμηνεύουμε): η άγρια αδιαμόρφωτη οργή, οι λεηλασίες από ανέχεια, η υποκρισία του Νόμου, του Εμπορίου και της Γιορτής. Παραπέμποντας στον υπαρξισμό και όχι στο μελόδραμα: μπορεί η ζωή μας να ήταν από πάντα τραγική, τώρα όμως θα πρέπει να την αντέξουμε χωρίς προσωπίδες και κοθόρνους.
Ίσως τα ξαναπούμε σύντομα, ίσως και πολύ αργότερα. Καλές γιορτές σε όλους κι όλες.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου