Ο κόσμος δεν έχει τίποτα να χάσει και τίποτα να βρει; [Οικολογία και Περιβάλλον]

Ο Διονύσης Σαββόπουλος το ‘λεγε χωρίς ερωτηματικό σε ένα τραγούδι του πριν από τριάντα και βάλε χρόνια. Αλλάζοντας το σημείο στίξης και με αφορμή τις επικείμενες εκλογές σκόπευα αρχικά να παρουσιάσω διάφορες πληροφορίες, αντλημένες από κομματικά προγράμματα, για θέματα που με ενδιαφέρουν. Οι δουλειές που ξεπήδησαν τον τελευταίο καιρό μετρίασαν τη φιλοδοξία αυτού του σχεδίου, κι έτσι αυτό που πρόλαβα μέχρι στιγμής, ήταν να ετοιμάσω ένα κείμενο για την Οικολογία και το Περιβάλλον, όπως τα αντιμετωπίζουν κάποια ελληνικά κόμματα (λόγω της σχετικής ευαισθητοποίησης της μπλογκόσφαιρας αλλά και της οικολογικής τραγωδίας του φετινού καλοκαιριού θεώρησα ότι το πρώτο ή μόνο σχετικό ποστ τους ανήκε δικαιωματικά).
Σε αυτό αλλά και σε κάθε σχετικό ποστ λοιπόν θα διαβάζω οριζόντια το πρόγραμμα έξι κομμάτων (Νέα Δημοκρατία, Φιλελεύθερη Συμμαχία, Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα, Συνασπισμό Ριζοσπαστικής Αριστεράς, Οικολόγους Πράσινους, Κομουνιστικό Κόμμα Ελλάδας) σχετικά με μια συγκεκριμένη θεματική, θα κάνω τις συγκρίσεις που μπορώ και θα ελπίζω να ξεκινήσει κουβέντα στα σχόλια.
Το κείμενο της περίληψης και συμπαρουσίασης βγήκε πολύ μεγάλο για ποστ, οπότε μπορείτε να το κατεβάσετε από εδώ. Περνάω κατευθείαν σε μικρές περιλήψεις που συνδυάζω με κάποιες σκέψεις μου, θεωρώντας όμως δεδομένο ότι έχετε διαβάσει και το κείμενο.

Στο πρόγραμμα της Νέας Δημοκρατίας δεν προτείνονται ρηξικέλευθες ή γενικότερες θεσμικές αλλαγές. Οι θεσμοί και ελεγκτικοί μηχανισμοί πρέπει να λειτουργήσουν ακόμη καλύτερα, να αξιοποιηθεί η αντιρυπαντική τεχνολογία, να γίνουν αναδασώσεις, ολοκλήρωση του Δασολόγιου και Εθνικού Κτηματολόγιου, αυστηρή οριοθέτηση των βιότοπων, όλα φαίνονται να είναι σε καλό δρόμο, αλλά χρειάζεται να επιμείνουμε ακόμη περισσότερο σε αυτά που ήδη κάνουμε. Αν διαβάζω σωστά πίσω από τις γραμμές, δε συμφωνώ καθόλου, παρόλο που δε βρήκα κάποια επιμέρους πρόταση με την οποία να διαφωνώ. Με προβλημάτισε βέβαια πώς ακριβώς εννοεί η Νέα Δημοκρατία την «αειφόρο ανάπτυξη», μιας και αναφέρονται οι ιδιωτικοί φορείς ως αρωγοί κάποιων δράσεων, αλλά και η προσεκτική πραγματοποίηση επενδύσεων σε βιότοπους, το πρόγραμμα όμως δε δίνει περισσότερες λεπτομέρειες για αυτό. Το μόνο που βρήκα πραγματικά προβληματικό είναι ότι γίνεται αναφορά στην αυθαίρετη δόμηση με γενικότητες. Από αυτό που εγώ τουλάχιστον διάβασα για την προσέγγιση με πνεύμα κοινωνικής δικαιοσύνης, δεν αποκλείεται (από το κείμενο) να νομιμοποιηθούν και άλλα αυθαίρετα.
Η Φιλελεύθερη Συμμαχία από την άλλη δεν κρύβει το ότι είναι Φιλελεύθερη. Η ευρωπαϊκή νομοθεσία για το ζήτημα είναι επαρκής και πρέπει απλώς να εφαρμοστεί, να θεσπιστούν περιβαλλοντικοί φόροι για αυτούς που ρυπαίνουν, ανεξάρτητοι φορείς να αναλάβουν τα εθνικά πάρκα, τα μέσα μαζικής μεταφοράς και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας να ανοίξουν στον ανταγωνισμό και η ανακύκλωση να ανατεθεί σε κερδοσκοπικούς οργανισμούς. Το ζήτημα εδώ είναι ιδεολογικό: είτε πιστεύει κανείς/μιά ότι η Αγορά, αν λειτουργήσει σωστά, μπορεί να δώσει λύσεις και σε αυτό το ζήτημα, είτε όχι. Προβληματικές βρήκα βέβαια τις προτάσεις για αύξηση του συντελεστή δόμησης στις πόλεις και πλήρη απελευθέρωση των ορίων ύψους σε συγκεκριμένες περιοχές, ώστε να ανακουφιστεί η ζήτηση και να μην απλώνονται κατά πλάτος (κίνητρα για αποκέντρωση;), αλλά και για διερεύνηση της δυνατότητας χρήσης της πυρηνικής ενέργειας (σε σεισμογενή χώρα;).
Το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα, σε αντίθεση με τη Νέα Δημοκρατία, προτείνει ένα πλήθος από νέα μέτρα, τα οποία αδυνατώ να παρουσιάσω στο ποστ: νέα σχέδια και σχεδιασμοί, επιτροπές ελέγχου και διαχείρισης, ακόμη και δημιουργία νέου αρμόδιου υπουργείου, του Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Οικισμού. Απορία νομίζω ότι προκαλείται για το πώς ένα κόμμα που ήταν στην εξουσία συνεχώς επί μια δεκαετία (και αν αφαιρέσουμε το διάλειμμα Μητσοτάκη, επί μια εικοσαετία), αμέλησε να δημιουργήσει τόσους πολλούς θεσμούς και σχέδια, εκτός κι αν προέκυψε η ανάγκη για αυτούς μέσα σε μόλις τρεισήμισι χρόνια. Στο επίπεδο των συγκεκριμένων μέτρων, γίνεται λόγος για ολοκλήρωση του Δασολογίου και του Εθνικού Κτηματολογίου, πρόληψη της καταπάτησης και προστασία των περιοχών με φυσικό πλούτο από την αλόγιστη ανάπτυξη. Κάτι που βρήκα πάντως ενδιαφέρον στο πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ ήταν ότι συνδέει ξεκάθαρα το ζήτημα του κλίματος με αυτό της ενέργειας και επισημαίνει ότι οι επιλογές στον ένα τομέα, επηρεάζουν άμεσα τον άλλο. Προτείνεται η εξοικονόμηση ενέργειας, ο έλεγχος των ρύπων από τους λιγνιτικούς σταθμούς, η αύξηση των υδροηλεκτρικών έργων και της χρήσης του φυσικού αερίου ιδίως στα μέσα μεταφοράς και τα σπίτια, η ενθάρρυνση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας με την παροχή ειδικών κινήτρων. Επιπρόσθετα αναφέρονται βέβαια ο έλεγχος των ρύπων, η ανακύκλωση, η προώθηση των αντιρυπαντικών τεχνολογιών και η αυστηρή οριοθέτηση των προστατευόμενων περιοχών. Θετική εντύπωση μου προκάλεσε επίσης ότι γίνεται εκτενής αναφορά στο πρόβλημα της λειψυδρίας, στο ζήτημα της διαχείρισης των υδάτινων πόρων και στην προστασία του υδάτινου περιβάλλοντος, πάλι με ένα ικανό σύνολο νέων μέτρων και προτάσεων. Το ίδιο ισχύει και για την οικονομική πολιτική που θα υποστηρίξει την περιβαλλοντική πολιτική του ΠΑΣΟΚ (εισαγωγή φόρων, θέσπιση Πράσινων Ταμείων και Πράσινων Πιστοποιητικών). Οι προτάσεις του ΠΑΣΟΚ κλείνουν με το ζήτημα των μεταφορών εντός πόλεων, όπου δίνεται μια δέσμη προτάσεων για τον περιορισμό της άσκοπης χρήσης των ιδιωτικών αυτοκινήτων και την ενθάρρυνση της χρήσης των μέσων μαζικής μεταφοράς. Περνώντας σε ένα μικρό σχολιασμό, είναι σαφές ότι οι προτάσεις του ΠΑΣΟΚ για το περιβάλλον είναι πολλές, ενδιαφέρουσες και εκτείνονται σε όλα τα σχετιζόμενα θέματα. Όπως ανέφερα ήδη, μου έκανε όμως αμήχανη εντύπωση η ανάπτυξη τόσων νέων θεσμών και σχεδιασμών, ενώ υπάρχει και εδώ ο προβληματισμός που ανέφερα στην παράγραφο για τη Νέα Δημοκρατία. Η «αειφόρος ανάπτυξη» είναι ένας πολύ γενικός όρος, ιδίως στο βαθμό που εμπλέκεται στην ανάπτυξη η Αγορά και τα συμφέροντα ατόμων και φορέων που είναι αντίθετα με το περιβάλλον. Παρόλο που το ΠΑΣΟΚ είναι αρκετά πιο συγκεκριμένο στο πρόγραμμά του από τη Νέα Δημοκρατία, όσον αφορά αυτό το ζήτημα, προκαλεί ταυτόχρονα την καχυποψία που θα προκαλούσε κάθε κόμμα εξουσίας.
Η ιδιαιτερότητα των κειμένων που έχει δώσει στη δημοσιότητα ο Συνασπισμός Ριζοσπαστικής Αριστεράς είναι ότι αφιερώνουν μεγάλη έκταση στην κριτική και είναι κάπως φειδωλά στις προτάσεις τους, κι έτσι αποτελεί το μόνο κόμμα στου οποίου τις προτάσεις δεν έκανα καμία ιδιαίτερη σύντμηση και τις παρουσιάζω όλες, απλώς σε ενιαίο κείμενο. Σύμφωνα λοιπόν με το ΣΥΡΙΖΑ ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής και η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση είναι περισσότερο από ποτέ καταστροφικά απέναντι στη γή, το οικοσύστημα και τη φύση. Χρειάζεται να διεκδικήσουμε την κατάργηση των αντιδασικών νόμων, να εμποδίσουμε την αναθεώρηση του άρθρου 24 του Συντάγματος αλλά και να απαιτήσουμε άμεσα καμιά οικοδόμηση δασικών εκτάσεων, καμιά εκποίηση δημόσιας γης αλλά και εκτεταμένο πρόγραμμα αναδασώσεων χέρσων εκτάσεων και φυτεύσεων στο αστικό περιβάλλον. Οι προστατευόμενες φυσικές περιοχές πρέπει επίσης να διαφυλαχθούν σε κάθε περίπτωση, έξω από τις λογικές του τουριστικού κέρδους. Οφείλει να γίνει στροφή στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (με έμφαση στις μικρές αποκεντρωμένες μονάδες και στο οικιακό επίπεδο), στην εξοικονόμηση και ορθολογική χρήση ενέργειας. Συνακόλουθα πρέπει να αποφασιστούν δραστικοί περιορισμοί στη χρήση οχημάτων με μηχανές εσωτερικής καύσης, αλλά και να γίνει προνομιακή βελτίωση και ενίσχυση των ηλεκτροφόρων, σταθερής τροχιάς, συγκοινωνιών (σιδηρόδρομοι, μετρό, τραμ). Άμεσα σχετικός είναι και ο περιορισμός της χρήσης των ορυκτών καυσίμων και της αποτροπής περαιτέρω παραγωγής ηλεκτρικού με λιθάνθρακα από τη ΔΕΗ. Η ρύπανση θα μειωθεί βέβαια και με την εφαρμογή προγραμμάτων διαλογής, επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης των απορριμμάτων. Πολύ σημαντικά θεωρούνται και τα μέτρα για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας, των πλημμυρών και της ανθρωπογενούς διάβρωσης των εδαφών. Ιδιαίτερη μέριμνα πρέπει να δοθεί στην απαγόρευση της παραγωγής και χρήσης μεταλλαγμένων προϊόντων, και να θεσπιστούν αυστηρά μέτρα για την προστασία των καταναλωτών από τα μεταλλαγμένα. Προέχει επίσης η εφαρμογή του Πρωτοκόλλου του Κιότο, με τη συστηματική εφαρμογή των αναγκαίων μέτρων που θα προλαμβάνουν την κλιματική αλλαγή. Γίνεται αναφορά και στην ανάγκη για μέτρα προειδοποίησης και πρόληψης από τις φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές όπως και αρωγής στους περιβαλλοντικούς πρόσφυγες. Τέλος τονίζεται πως τα περιαστικά και μη δάση, οι παραλίες και τα ποτάμια είναι δημόσια αγαθά, και πρέπει να βρίσκονται σε ελεύθερη πρόσβαση για όλους τους πολίτες, μακριά από την αντίληψη της εμπορευματοποίησης και του κέρδους. Από τη μεριά μου το μόνο που θα έβρισκα σκόπιμο να σχολιάσω είναι ότι θα περίμενα από ένα κόμμα που η βασική του συνιστώσα χαρακτηρίζεται «των Κινημάτων και της Οικολογίας», να αναπτύσσει έναν περισσότερο προγραμματικό και λιγότερο καταγγελτικό λόγο. Θα ήθελα να πιστεύω ότι ο ΣΥΡΙΖΑ έχει επεξεργαστεί μέσα στο πλαίσιο των οργάνων του μια γενικότερη πρόταση για την ανάπτυξη με σεβασμό στη φύση και το περιβάλλον, κάτι τέτοιο όμως δε φαίνεται από τα κείμενα που διάβασα (και στα οποία έχει πρόσβαση ο/η μέσος/η, ευαισθητοποιημένος/η ψηφοφόρος, από το διαδίκτυο και τα κιόσκια του συγκεκριμένου κόμματος). Από την άλλη μεριά η κριτική που αναπτύσσεται είναι ιδιαίτερα συγκεκριμένη και με πολλές απογοητευτικές λεπτομέρειες, σχετικά με όλες τις πρόσφατες κυβερνήσεις. Ίσως αυτό να είναι και το μεγαλύτερο προσόν των κειμένων που έδωσε στη δημοσιότητα ο ΣΥΡΙΖΑ.
Οι Οικολόγοι Πράσινοι, όπως ήταν αναμενόμενο, αναπτύσσουν ένα σταθερό ενδιαφέρον για το περιβάλλον στις προτάσεις τους για όλους τους τομείς (ακόμα κι αν κάποιος/α αποκλείει το να τους/τις ψηφίσει, θα του/της πρότεινα να διαβάσει το πρόγραμμά τους, μόνο και μόνο για να ενημερωθεί για μια πολιτική οπτική που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή στην Ελλάδα). Αναφέροντας στενά τις θέσεις τους για το ζήτημα του περιβάλλοντος, προτείνεται η θέσπιση οικολογικών φόρων που τα έσοδά τους θα κατευθύνονται σε σχετικές παρεμβάσεις, βιώσιμη παραγωγή και αλιεία, όπως και η ενίσχυση των βιολογικών καλλιεργειών. Ενδιαφέρον προκαλεί η πρόταση για την ανακήρυξη της Ελλάδας «χώρας ελεύθερης από μεταλλαγμένα», όπως και η κριτική στο μοντέλο τουρισμού που δε σέβεται την οικολογική αντοχή κάθε περιοχής. Αναμενόμενη είναι η πρόταση για θέσπιση ειδικού Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας, Φυσικών Πόρων και Αειφορίας, που θα προτάξει ένα γενικό αναπτυξιακό σχεδιασμό που θα σέβεται το φυσικό περιβάλλον. Όσον αφορά την ελάττωση της ρύπανσης, έμφαση δίνεται στις διάφορες μεθόδους μείωσης της σπατάλης και επαναχρησιμοποίησης των απορριμμάτων (ανακύκλωση, κομποστοποίηση κτλ.). Η αποκέντρωση κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική, όπως και ο ορθολογικός περιβαλλοντικός σχεδιασμός των πόλεων, με την επιστροφή της φύσης σε αυτές. Οι Οικολόγοι Πράσινοι διαφοροποιούνται αρκετά από το υπόλοιπα κόμματα, πλην του ΣΥΡΙΖΑ, στην ένταση της κριτικής τους για τα ορυκτά καύσιμα. Τα θεωρούν σε πολύ μεγάλο βαθμό υπεύθυνα για τη ρύπανση – μόλυνση και προτείνουν την άμεση λήψη μέτρων για τον απεγκλωβισμό της χώρας από τη χρήση τους. Οφείλουν επομένως να δοθούν κίνητρα για τη χρήση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και την ανάπτυξη της σχετικής τεχνολογίας, την κατασκευή κτιρίων με ενεργειακή αυτάρκεια, και την αξιοποίηση αποβλήτων για βιοαέριο και βιοκαύσιμα. Αναμενόμενη είναι και η πλήρης καταδίκη της πυρηνικής ενέργειας, όπως και η ισχυρή ενθάρρυνση των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς και των ποδηλάτων, σε αντίθεση με τη χρήση του αυτοκινήτου, που κρίνεται με ιδιαίτερα αυστηρό τρόπο. Κάνοντας κι εδώ ένα σύντομο σχόλιο, θα έλεγα ότι η αίσθηση που μου έμεινε από το πρόγραμμα των Οικολόγων Πράσινων ήταν ότι διάβασα το πιο συνεκτικό σύνολο προτάσεων για το περιβάλλον, σε σύγκριση με όλα τα υπόλοιπα κόμματα. Οι όποιες επιφυλάξεις θα μπορούσα να αναπτύξω για το πρόγραμμά τους, αφορούν άλλα ζητήματα, που δεν ανήκουν όμως στη θεματολογία αυτής της δημοσίευσης.
Τέλος, το Κομουνιστικό Κόμμα Ελλάδας αναπτύσσει μια αναγνωρίσιμη επιχειρηματολογία και σε αυτό το θέμα. Το περιβαλλοντικό ζήτημα συνδέεται άμεσα με την παγκόσμια ειρήνη, τη λαϊκή οικονομία και εξουσία, όπως και την εθνική ανεξαρτησία από καπιταλιστικές – ιμπεριαλιστικές δυνάμεις όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ. Πραγματική λύση σε αυτά τα προβλήματα μπορεί εξάλλου να δοθεί μόνο με την ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος. Θα πω περίπου το ίδιο που ανέφερα και για τη Φιλελεύθερη Συμμαχία: το ζήτημα εδώ είναι ξεκάθαρα ιδεολογικό, είτε πιστεύει κανείς/μιά ότι η Επανάσταση και ο Σοσιαλισμός μπορεί να δώσουν συνολικά λύσεις και σε αυτό το ζήτημα, είτε όχι.
Περνώντας σε πιο συγκεκριμένες προτάσεις, το ΚΚΕ προτείνει τη θέσπιση ειδικών νόμων, τη φορολογία του μεγάλου κεφαλαίου και τη διοχέτευση επιπλέον πόρων προς την κατεύθυνση της προστασίας του περιβάλλοντος. Η ισχυρή κρατική παρέμβαση και η ενίσχυση της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης κρίνονται επίσης ιδιαίτερα σημαντικά. Όσον αφορά τα ζητήματα της μόλυνσης – ρύπανσης, της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, της διαφύλαξης των υδάτινων πόρων, του υπερπληθυσμού των πόλεων και των μαζικών μεταφορών οι προτάσεις του ΚΚΕ είναι μάλλον συνηθισμένες και θυμίζουν αρκετά το διαχειριστικό χαρακτήρα αυτών της ΝΔ. Ενδιαφέρον όμως παρουσιάζουν οι επισημάνσεις ότι ένα βασικό μέσο αποτροπής της μόλυνσης είναι η βελτίωση των συνθηκών για τους εργαζόμενους, ώστε να μειωθούν τα εργατικά ατυχήματα, όπως και το ότι ο καταναλωτικός τρόπος ζωής συνδέεται άμεσα με την εξάντληση και την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος. Θετική εντύπωση προκαλεί επίσης και η έμφαση στην προστασία των κατοίκων από ακτινοβολίες όπως των κεραιών κινητής τηλεφωνίας. Το ΚΚΕ επίσης αποστασιοποιείται από τη γενική αποδοχή των διεθνών περιβαλλοντικών συνθηκών και τονίζει ότι δεν είναι από τη φύση του αθώες, κάποιες προστατεύουν το περιβάλλον, κάποιες όμως και τα συμφέροντα της πλουτοκρατίας.Με αφορμή τις πρόσφατες πυρκαγιές, το ΚΚΕ πρότεινε μια σειρά από σχετικά μέτρα, όπως την επέκταση του εθνικού δρυμού της Πάρνηθας, την άμεση ολοκλήρωση του κτηματολογίου και δασολογίου και την κατάργηση των ιδιωτικών τίτλων ιδιοκτησίας για κάθε τέτοια έκταση. Η πρότασή του όμως για αναδάσωση όλων των καμένων περιοχών, παρόλο που φαίνεται λογική, είναι αντίθετη με τις προτάσεις αρκετών δασολόγων που υποστηρίζουν ότι κάποια είδη δασών έχουν φυσικούς ρυθμούς αναγέννησης μετά από πυρκαγιές και μια τεχνητή αναδάσωση μπορεί μάλλον να τους εμποδίσει παρά να τους βοηθήσει.

[Δε μου στάθηκε δυνατό να βρω στοιχεία για το συγκεκριμένο θέμα από κάποιες οργανώσεις της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς, όπως τα ΜΕ.Ρ.Α και ΕΝ.ΑΝΤΙ.Α. αν και το προσπάθησα. Επέλεξα επίσης να μην παρουσιάσω γενικώς το πρόγραμμα του Λαϊκού Ορθόδοξου Συναγερμού και της Δημοκρατικής Αναγέννησης για οποιοδήποτε θέμα (θα ήθελα πάντως να αναφέρω, έστω και παρεμπιπτόντως, ότι βρήκα πανέξυπνες τις προεκλογικές εμφανίσεις της Έφης Σαρρή ως χαζοβιόλικου καρτούν: να δείτε πόσα γέλια θα έχουν γίνει σταυροί μέχρι την άλλη Κυριακή).]

Τα σχόλιά μας ήταν πάντα φιλόξενα σε όλες τις απόψεις. Να ξεκαθαρίσω μόνο ότι το «όλοι ίδιοι είναι, τι κάθεσαι κι ασχολείσαι» μου φαίνεται το ίδιο ξύλινο με το λόγο των πολιτικών.