Blogs, πολιτική, ηθική: Πρόσκληση σε μια online έρευνα

[Με αφορμή την πρόσκληση για online έρευνα της ιστολόγου pasta (Σταυρούλας Παπαδημητρίου) και τις επιφυλάξεις του Παναγιώτη Βρυώνη σχετικά με αυτή (πρώτη και δεύτερη ανάρτηση). Και οι τρεις αναρτήσεις είναι σύντομες και θα βοηθούσε να τις διαβάσετε πριν από το δικό μου κείμενο.]

Πριν λίγες μέρες η Σταυρούλα Παπαδημητρίου έκανε ανοιχτή πρόσκληση σε αρκετούς/ές ιστολόγους να βοηθήσουν την έρευνά της, που εξετάζει τη λειτουργία της μπλογκόσφαιρας ως μιας νέας δημόσιας σφαίρας και τα ιστολόγια ως χώρους άρθρωσης δημόσιου πολιτικού διαλόγου. Η έρευνα γίνεται στα πλαίσια της μεταπτυχιακής διατριβής της για το διατμηματικό μεταπτυχιακό προγράμμα "Δυνητικές Κοινότητες : Ψυχο-Κοινωνιολογικές Προσεγγίσεις και Τεχνικές Εφαρμογές" του Πάντειου Πανεπιστήμιου. Ο Παναγιώτης Βρυώνης εξέφρασε τις επιφυλάξεις του, κυρίως για το γεγονός ότι οι έρευνες που γίνονται δε δημοσιοποιούνται και αραχνιάζουν σε κάποιο πανεπιστημιακό ράφι. Πρότεινε μάλιστα στη Σταυρούλα Παπαδημητρίου να δημοσιοποιήσει όχι μόνο τα συμπεράσματά της, αλλά και το πρωτογενές υλικό της (μεταφράζω έτσι τα raw data).
Τη Σταυρούλα Παπαδημητρίου τη γνώρισα πριν από μισό χρόνο σε ένα πάρτι – συνάντηση Ελλήνων ιστολόγων. Η εντύπωση που μου είχε αφήσει τότε ήταν μιας όμορφης, έξυπνης γυναίκας, λίγο καιρό αργότερα όμως βρεθήκαμε με αφορμή κάποια κοινά ερευνητικά ενδιαφέροντα, τα είπαμε καλά και συμφωνήσαμε σε πολλά. Θα μπορούσα να τελειώσω τη συζήτηση λέγοντας ότι οι επιφυλάξεις που διατυπώνει ο Παναγιώτης Βρυώνης δεν ανταποκρίνονται στη συγκεκριμένη πραγματικότητα και ότι είμαι βέβαιος πως η Σταυρούλα θα δημοσιοποιήσει τα συμπεράσματά της, ώστε να ενημερωθεί η κοινότητα με τον καλύτερο τρόπο.
Το ζήτημα όμως δεν μπορεί να κλείσει έτσι. Είναι γεγονός ότι οι επιστήμονες γενικά συνηθίζουν να περιορίζουν τις συζητήσεις τους μέσα στα στενά πλαίσια της ακαδημαϊκής κοινότητας. Όσον αφορά τις θετικές επιστήμες η βασική συνέπεια είναι ότι η κοινωνία παραμένει δέσμια σε προκαταλήψεις και άγνοιες που θα μπορούσαν να έχουν θεραπευτεί με την παρέμβασή τους. Αν όμως περάσουμε στις κοινωνικές επιστήμες, ανακύπτει ένα ξεκάθαρο ηθικό ζήτημα, που έχει τεθεί και από το κριτικό παράδειγμα έρευνας. Ένας/μία κοινωνικός/ή επιστήμονας που δεν ενημερώνει την κοινότητα που ερευνήθηκε για τα συμπεράσματά του/της, ώστε να συνδράμει στην αυτογνωσία των μελών της κοινότητας, αποδεικνύεται «αχάριστος/η», αφού χρησιμοποίησε το δείγμα του, χωρίς να του ανταποδώσει τίποτα. Οι κριτικοί επιστήμονες που ανήκουν ιδεολογικά στον αριστερό, αυτόνομο ή αναρχικό χώρο προσθέτουν μάλιστα ότι ένας/μία τέτοιος/α επιστήμονας είναι συντηρητικός/ή και αναπαράγει την ηγεμονία των κυρίαρχων τάξεων, περιορίζοντας τις κοινότητες από ένα διάλογο που θα συνέβαλλε στην αυτογνωσία και την αυτονομία τους. Μέσα στο κριτικό παράδειγμα προτείνεται ακόμη και οι κοινωνικοί επιστήμονες να επιλέγουν τα θέματά τους και κριτήριο την ωφέλεια των τελικών συμπερασμάτων για την κοινότητα.
Αν και γοητεύομαι από τις επισημάνσεις των τελευταίων, κρατάω κάποιες επιφυλάξεις. Κατ’ αρχήν δε μπορούν όλα τα θέματα να βοηθήσουν την αυτογνωσία μιας κοινότητας, ακόμη κι αν είναι ωφέλιμα στο πλαίσιο μιας συγκεκριμένης επιστήμης. Μιλώντας για τη γλωσσολογία, που κάπως τη γνωρίζω, δεν μπορείς να ζητήσεις από κάποιο/α σημασιολόγο που ασχολείται με το γραμματικό φαινόμενο της διπλής άρνησης ή της δεοντικής τροπικότητας να διαλέξει κάποιο άλλο θέμα, γιατί αυτά είναι πολύ δυσνόητα και άσχετα με την καθημερινότητα του μέσου ανθρώπου. Στο κάτω κάτω, σε αυτές τις βασικές έρευνες πατούν οι εφαρμοσμένες επιστήμες, όπως η Παιδαγωγική, ώστε να κάνουν σοβαρή δουλειά και να βοηθήσουν τους πληθυσμούς στους οποίους απευθύνονται.
Επιπλέον, τα διάφορα κριτικά παραδείγματα έρευνας συχνά πέφτουν στην παγίδα να αναπαράγουν τις κυρίαρχες ρητορικές, αναπτύσσοντας εκλεκτικές συγγένειες με τον ανορθολογισμό και την προπαγάνδα. Στο πεδίο της Κριτικής Ανάλυσης Λόγου για παράδειγμα μπορεί να διαβάσει κανείς ατυχή κείμενα, όπου με υλικό ένα και μόνο δημοσιογραφικό άρθρο αναπτύσσονται συμπεράσματα για την κυριαρχία του σεξισμού ή του ρατσισμού στα ΜΜΕ (δεν ακυρώνω τη συγκεκριμένη θεωρία, αλλά μεταφέρω μια συχνή κριτική σε κάποιες συμβολές της). Ως επιστήμονες είμαστε εδώ κατ’ αρχήν για να περιγράψουμε και να ερμηνεύσουμε με κάποια ακρίβεια και ψυχραιμία, όχι για να αναπαράγουμε τον ένα ή τον άλλο ιδεολογικό λόγο (ο οποίος έτσι και αλλιώς εμποτίζει όλες τις κοινωνικές επιστήμες από τη γένεσή τους, όντας ενταγμένες σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο).
Από όλα αυτά στη δική μου επιστημονική πρακτική έχω κρατήσει το κομμάτι που θα χαρακτήριζα περισσότερο ηθικό, παρά πολιτικό. Εφόσον μια έρευνά μου μπορεί να βοηθήσει την αυτογνωσία των υποκειμένων της, έχω την υποχρέωση να μοιραστώ μαζί τους τα συμπεράσματά μου. Επιπλέον, αφού το υλικό μου κατοχυρωθεί με κάποιο ασφαλή τρόπο (έγκριση διπλωματικής ή διδακτορικού από ένα τμήμα, δημοσίευση ενός άρθρου) καλό είναι να δημοσιευτεί, και για τους/τις συναδέλφους/ισσες επιστήμονες αλλά και για τον/την ενδιαφερόμενο/η μέσο/η αναγνώστη/τρια.
Θα μπορούσα να γράψω πολλά ακόμη, φοβάμαι όμως μην παρατήσετε το κείμενο και σε αυτήν ειδικά την ανάρτηση με ενδιαφέρουν πολύ οι γνώμες και τα σχόλιά σας, ακόμη κι αν δεν έχετε καμία επαφή με τις κοινωνικές επιστήμες. Όσοι/ες θέλετε κάνετε και τον κόπο να συμπληρώσετε το ερωτηματολόγιο της Σταυρούλας Παπαδημητρίου, είναι δέκα λεπτά από το χρόνο σας, για μια πρακτική που αφορά την καθημερινότητά σας έστω και λίγο (εφόσον καταλήξατε να με διαβάσετε σήμερα).